O zdrowie niemieckiego Krakowa
Reorganizacja państwowych zakładów leczniczych – Powołanie nowych dyrektorów
Kraków, 20 luty 1943
Miasto Kraków za czasów polskiego państwa było właścicielem rozległego kompleksu klinik uniwersyteckich, które stopniowo powstawały wokół już wówczas bardzo starego Szpitala Łazarza – klinik różnych specjalności medycznych, z których część była dość dobrze wyposażona, ale które były budowane w szczególności bez właściwego powiązania między nimi. Już w 1939 r. władze niemieckie zajęły się tym kompleksem budynków i obiektów przy ulicy Kopernika, niezwykle ważnych dla zarządzania zdrowotnego. Początkowo jednak budynki służyły wyłącznie do leczenia miejscowej ludności nie-niemieckiej. Pod nadzorem niemieckich lekarzy naczelnych kontynuowano jak dotychczas opiekę medyczną nad Polakami i Ukraińcami.
Jest rzeczą naturalną, że tak ważne zasoby dla działalności medycznej nie mogą być zarezerwowane wyłącznie dla miejscowej ludności, tym bardziej, że duża liczba Niemców mieszkających już dziś w Krakowie – stolicy państwa wymaga rozbudowanego systemu szpitalnego. Tak więc od pewnego czasu postanowiono utworzyć niemiecki oddział w szpitalach państwowych, czyli podzielić na dwie części cały kompleks obiektów i urządzeń. W ten sposób, oczywiście, dla instytucji przeznaczonych dla Niemców wybierane zostaną doskonałe sale i pierwszorzędne wyposażenie. Zatrudniany będzie tu tylko niemiecki personel, o ile to dziś jest możliwe w warunkach wojny. Personel pielęgniarski będzie zapewniony przez Narodowosocjalistyczny Związek Pielęgniarek (NS-Schwesternschaft). Większość lekarzy będzie niemiecka. Oczekuje się, że początkowa ilość łóżek dla Niemców w szpitalach wyniesie w sumie około 500. W rzeczywistości będą reprezentowane wszystkie oddziały specjalistyczne dzisiejszej opieki medycznej, np. klinika ginekologiczna, klinika dziecięca, oddział chirurgiczny i wewnętrzny, klinika neurologiczna i okulistyczna. Planowany jest również instytut stomatologiczny. Zwłaszcza klinika dziecięca, która zostanie otwarta w ciągu około czterech do pięciu miesięcy, będzie wzorcową placówką.
Należy w szczególności zauważyć, że oddziały niemieckie oczywiście będą posiadały w całości czysto niemiecką organizację. Więc będą miały swoją własną aptekę, własną kuchnię i tak dalej. Ale to wszystko nie powinno skutkować obniżeniem poziomu opieki nad ludnością polską i ukraińską w drugim sektorze szpitali państwowych.
W celu realizacji tego ważnego zadania medyczno-organizacyjnego, jakim jest połączenie całego kompleksu klinik państwowych z istniejących poszczególnych instytutów w jedną całość organiczną, zostało ostatnio powołanych przez kierownika Wydziału Zdrowia, prezesa dr Tietge dwóch dyrektorów. Dr Herbecke, który jest dobrze znany z pracy w Warszawie, został mianowany dyrektorem medycznym, a dyrektor Howerla, który odniósł sukces w tej samej dziedzinie w Berlinie, został mianowany dyrektorem administracyjnym.
Szpital Uniwersytecki – szpital kliniczny mieszczący się w Krakowie przy ul. Kopernika. Szpital stanowi bazę dydaktyczną i naukową Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kliniki Uniwersyteckie w 1943 roku
1788 – oficjalne powołanie Szpitala Generalnego Św. Łazarza, 1827 – umieszczenie 3 klinik szpitala w budynku przy ulicy Kopernika 7 (dzisiejsza Katedra Biochemii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego), 1855 – połączenie administracji Szpitala Św. Łazarza oraz Szpitala Św. Ducha, 1879 – oddanie do użytku budynku przy ulicy Kopernika 17, 1893 – budowa II Katedry Chirurgii tzw. „Czerwonej Chirurgii” przy ulicy Kopernika 21, 1908 – z początkiem tego roku ze stanowiska dyrektora szpitala ustąpił dr Stanisław Ponikło, pełniący stanowisko od 1893, 1936 – oddanie do użytku kompleksu Klinik Ginekologicznych przy ulicy Kopernika 23, 1950-1993 – szpital funkcjonował jako Państwowy Szpital Kliniczny Akademii Medycznej im. Mikołaja Kopernika w Krakowie, 1999 – zmiana nazwy na obecną, 2013 – oddanie do użytku Centrum Urazowego Medycyny Ratunkowej i Katastrof przy ul. Kopernika 50 z lądowiskiem helikopterów, 2019 – oddanie do użytku kompleksu szpitalnego przy ulicy Macieja Jakubowskiego 2 w Krakowie i przeniesienie 24 oddziałów klinicznych do nowego budynku.
Krakauer Zeitung przekazała suche informacje dotyczące zagarnięcia klinik uniwersyteckich do użytku dla Niemców. Dla uspokojenia dodano, że nie powinno to wpłynąć negatywnie na leczonych tu Polaków. Prawda jednak była inna, a wyjaśniają je dokumenty zgromadzone w Bundesarchiv NS_19_1996. Pod koniec roku 1942 przedstawiciel Heinricha Himmlera w Generalnym Gubernatorstwie Wyższy Dowódca SS i Policji na Wschodzie SS-Obergruppenführer i Generał Policji Krüger został sekretarzem stanu do spraw bezpieczeństwa w rządzie i próbował przejmować pod zwierzchnictwo SS różnorodne dziedziny w tym opiekę zdrowotną. Czynił to w celu wyeliminowania Hansa Franka i zajęciu jego stanowiska jako generalny gubernator. Himmler i Krüger uważali, że Frank i jego urzędnicy nie realizują narodowosocjalistycznej wizji segregacji rasowej w dostatecznym stopniu i w ten sposób sprzyjają biologicznej żywotności ludności polskiej. W porozumieniu z Himmlerem zarządził odebranie faktycznej władzy nad sektorem zdrowia od rządu Generalnego i oddanie go pod zwierzchnictwo SS i Policji.
Kraków, 5 listopada 1942 r. Dotyczy opieki medycznej i hospitalizacji niemowląt i dzieci w Rzeszy Niemieckiej.; Do osobistego sztabu Reichsführera SS na ręce Obersturmbandführera SS Brandt Berlin
Drogi Brandt! Dziękuje za list z dnia 3. 11. 1942 z załączonym fragmentem raportu tajnego agenta Służby Bezpieczeństwa Gerharda (Sicherheitsdienst Vertrauensmann).
Cieszę się, że inni ludzie również donoszą o tych niedopuszczalnych warunkach panujących tutaj w sektorze medycznym. Nie sądzę, aby konieczne było przedstawienie tego listu dla Reichsführera SS [Heinrich Himmler] ponieważ byłem osobiście zaangażowany [w te sprawy] zaledwie kilka dni temu i byłem w stanie uzyskać wrażenie na temat warunków, odwiedzając tak zwane państwowe zakłady opieki zdrowotnej. Ponieważ profesor [Karl] Gebhard był tutaj w Generalnym Gubernatorstwie na krótko, aby dowiedzieć się o planowanym przeze mnie szpitalu SS i policji, skorzystałem z okazji, aby poinformować go o moich wrażeniach i zamiarach. Kiedy profesor Gebhard wróci do Reichsführera SS w Hegewald, być może porozmawia Pan z nim na ten temat. Myślę, że warto byłoby zwrócić na to uwagę Reichsführerowi, ale wierzę, że uda mi się również wywrzeć przewrotowy wpływ w dziedzinie opieki zdrowotnej, przynajmniej w Krakowie. Jak we wszystkich dziedzinach, konieczna jest interwencja komisarza Rzeszy dla umocnienia niemczyzny, a jako jego upoważniony pełnomocnik przejmuję teraz jego kompetencje w tej dziedzinie. Heil Hitler pański Krüger
Karl Gebhardt ( 1897 – 1948) – osobisty lekarz Heinricha Himmlera i ostatni prezes niemieckiego Czerwonego Krzyża, skazany na karę śmierci przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze
10.11. 1942 Tajna sprawa Rzeszy; Pełnomocnik Komisarza Rzeszy do Spraw Umacniania Niemczyzny Krüger do Kierownika Wydziału Zdrowia w Rządzie Generalnego Gubernatorstwa prezydenta dra Walbaum. Dotyczy: państwowych zakładów lecznictwa w Krakowie
Zgodnie z wolą Kierownika Wydziału Zdrowia w Rządzie Generalnego Gubernatorstwa, jako Pełnomocnik Komisarza Rzeszy do Spraw Umacniania Niemczyzny mam do przekazania następujące zasadnicze postulaty dotyczące reorganizacji państwowych zakładów lecznictwa. Polskie kliniki uniwersyteckie połączone pod nazwą państwowych zakładów opieki zdrowotnej oraz szpital św. Łazarza mają być zorganizowane w taki sposób, aby:
1). Dla każdej specjalności w istniejących klinikach mają być utworzone dwa oddzielne oddziały, jeden dla Niemców, drugi dla ludności obcej. Następujące oddziały podlegają temu podziałowi: klinika chorób wewnętrznych, klinika chirurgiczna, klinika laryngologii, klinika dla kobiet, klinika pediatryczna, klinika neurologiczna, klinika chorób skóry, klinika urologiczna, klinika okulistyczna, instytut rentgenowski, instytut patologii.
2) Kierownictwo i fachowe leczenie w niemieckich oddziałach jest zasadniczo w rękach niemieckiego lekarza. Zarządzanie polskimi oddziałami spoczywa w rękach niemieckiego lekarza, a profesjonalne leczenie w rękach polskiego lekarza. Niemiecki lekarz jest w pełni odpowiedzialny za zarządzanie polskim oddziałem. Ludność obca może być przyjmowana tylko wtedy, gdy oczekuje się, że będzie zdolna do pracy w dającej się przewidzieć przyszłości. Pierwszeństwo mają osoby pracujące w niemieckich firmach i urzędach lub na rzecz niemieckich podmiotów gospodarczych. Należy dołożyć wszelkich starań, aby polskie oddziały nie zostały zdegradowane do poziomu hospicjów lub domów starców. Duża część obecnych pacjentów musi zatem zostać wypisana do opieki domowej. Proponuje się tymczasowo dla pełnienia funkcji ordynatorów mianować w niemieckich oddziałach następujących lekarzy, którzy mają przeprowadzić ich reorganizację i przekształcenie:
klinika laryngologii i oddział okulistyczny: dr Günther, SS-Sturmbandführer dr Wladar; Klinika skórna: SS-Sturmbandführer dr Liebmann; Klinika internistyczna: SS-Hauptsturmführer dr Kuckuck; Klinika chirurgiczna: dr Reiss. Dla kliniki pediatrycznej wyznaczono już niemieckiego lekarza naczelnego. Jego przybycie spodziewane jest wkrótce.
Tymczasowi ordynatorzy nie będą zatrudnieni przez Wydział Zdrowia, ale pracują w ramach dotychczasowego etatu. Polskie oddziały tymczasowo obsadzone niemieckimi ordynatorami pozostają pod nadzorem dyrektora placówki medycznej. Oprócz niemieckich ordynatorów ma zostać mianowany niemiecki farmaceuta.
3). Aby wdrożyć powyższy zasadniczy rozdział podstawowym warunkiem jest, aby kliniki, z których niektóre są w złym stanie, zostały wyremontowane i przy tej okazji należy zapewnić, że całkowite odseparowanie oddziałów zostanie wcześniej zagwarantowane przegrody budowlane – dotyczy to tylko oddziałów niemieckich.
4). Należy podjąć starania w celu zapewnienia dostępności placówek medycznych dla oddziałów niemieckich. Tam, gdzie nie da się uniknąć konieczności korzystania z tych placówek również przez Polaków ze względu na brak dostępnego sprzętu lub ogólną sytuację tych placówek, należy podjąć odpowiednie działania w celu zapewnienia udostępnienia tych placówek Niemcom zgodnie z określonym harmonogramem. Tylko wtedy polski oddział, w którym nie ma innego sprzętu, miałby możliwość korzystania ze sprzętu niezbędnego do leczenia. Może to jednak dotyczyć tylko wyjątkowych przypadków, aby nie łamać zasady całkowitej separacji.
5). Personel. Niemieckie oddziały mają być obsadzone wyłącznie przez niemieckich lekarzy, siostry Czerwonego Krzyża i niemiecki personel pielęgniarski. Prace mniejszego kalibru mogą być wykonywane przez Polaków i Polki. W wyniku takiego podziału polskie oddziały będą miały na początku wysoki odsetek polskich lekarzy i polskiego personelu pielęgniarskiego, dlatego pożądane jest, aby zostali oni natychmiast zwolnieni, chyba że będą musieli zostać przeniesieni gdzie indziej poza Kraków. Surowo zabrania się zatrudniania studentów medycyny na polskich oddziałach. Od tego wymogu nie wolno odstąpić pod żadnym pozorem, ponieważ moje osobiste obserwacje dały mi niekorzystne wrażenie o takiej sytuacji. Jeśli w związku z brakiem niemieckich lekarzy Wydział Zdrowia jest zmuszony zatrudnić polskich lekarzy, którzy mieliby zostać zwolnieni, Policja Bezpieczeństwa musi wyrazić na to zgodę, podobnie jak wszyscy lekarze, polskie pielęgniarki i polski personel pielęgniarski zatrudniony na polskich oddziałach muszą być wcześniej sprawdzeni przez Policję Bezpieczeństwa bez wyjątku, aby upewnić się, że są politycznie do zaakceptowania. Liczba lekarzy, którzy powinni pozostać na polskich oddziałach, opiera się na doświadczeniu. Sugeruje się, aby na każde 35 łóżek przypadał jeden lekarz asystent, na każde 94 łóżka jeden starszy lekarz, a na każde 120 łóżek jeden ordynator.
6) Administracja. Także administracja oddziałów niemieckich i polskich musi być zasadniczo rozdzielona. Wszystkie koszty ponoszone przez polskie oddziały muszą być oczywiście spłacane przez polski system ubezpieczeń społecznych lub przez samych pacjentów.
7) Leki. Leki wydawane polskim oddziałom są oczywiście odpłatne. Niemiecki lekarz prowadzący polski oddział jest odpowiedzialny za ilość wydanych leków, niezależnie od ich rodzaju. Dotyczy to również właściwego lub niezbędnego wykorzystania materiałów medycznych. W leczeniu ambulatoryjnym zasadniczo zabrania się lekarzom podawania pacjentom leków w ramach leczenia.
8) Odpowiedzialność za budynki szpitala. Wszystkie budynki szpitala znajdują się pod zarządem systemu opieki zdrowotnej. W przypadku, gdy wcześniej istniała jakaś inna kompetencja, należy ją niezwłocznie uregulować w sposób opisany powyżej.
9) Sprawy gospodarcze. Kuchnie dla Niemców i Polaków mają być zorganizowane oddzielnie. Wynika to z faktu, że stawki żywieniowe i artykuły żywnościowe dla niemieckich pacjentów różnią się od tych dla Polaków. Personel kuchenny na oddziałach niemieckich musi składać się wyłącznie z etnicznych Niemców. Rozdzielenie pomieszczeń jest również warunkiem koniecznym do praktycznego wykorzystania istniejącego zaplecza kuchennego, które ponownie jest dostępne głównie dla Niemców. Należy zapewnić oddzielne wydawanie wyżywienia dla kuchni niemieckiej i polskiej.
Bielizna szpitalna. Przede wszystkim należy zadbać o to, aby niemieckie oddziały miały wystarczającą ilość bielizny zgodnie z lokalnymi przepisami – pościel, obrusy, bieliznę szpitalną, bieliznę chirurgiczną itp. Polski oddział jest zaopatrywany w bieliznę przez niemiecką pielęgniarkę naczelną. Panna Quade jest odpowiedzialna za cały nadzór nad operacjami wewnętrznymi: pralnią, ogrodnictwem, stałymi pracami, rzemieślnikami i ma otrzymać wszelkie wsparcie z biura administracyjnego w razie trudności związanych z tym zadaniem.
10) Oznakowanie. W oddziałach polskich oznakowanie pomieszczeń itp. ma być w języku niemieckim, a w nawiasach poniżej w języku polskim. W oddziałach niemieckich polskie oznakowanie na ogół nie jest umieszczane.
11) Poczta urzędowa. Ze względów bezpieczeństwa wszelka korespondencja urzędowa jest dozwolona wyłącznie w języku niemieckim i ma być przekazywana do niemieckiej administracji centralnej lub do niemieckiego naczelnego lekarza, w zależności od potrzeb, który następnie przekaże ją polskiemu naczelnemu lekarzowi do rozpatrzenia przez polskie oddziały. Nie trzeba podkreślać, że nie tylko język niemiecki ma być używany w całej korespondencji, ale także, że tylko papier firmowy w języku niemieckim ma być używany, a dokumentacja medyczna ma być również prowadzona w języku niemieckim. Dopiero po wdrożeniu tych koniecznych zasad, w interesie umocnienia niemieckości, można nadać im nazwę „państwowe zakłady lecznictwa”.
12) Wdrożenie. Ogólna sytuacja w polskich szpitalach uniwersyteckich wymaga jak najszybszego wdrożenia wymaganych kroków. Dlatego konieczne jest podjęcie natychmiastowych działań, podczas gdy niektóre zmiany wynikają ze zmian strukturalnych itp. itd. W związku z tym uważam za konieczne określenie terminu w celu jak najszybszego naprawienia obecnej sytuacji. (daty wprowadzenia w życie kolejnych punktów od 1 do 11) (…) Odpowiednie wdrożenie reorganizacji musi zostać mi zgłoszone przez upoważnionych lekarzy zgodnie z określonymi terminami.
13.) Ogólne. Szpital dystryktu jest zarezerwowany wyłącznie dla pacjentów niemieckich. Obcy narodowo pacjenci nie mogą być przyjmowani. Z chwilą reorganizacji szpitali państwowych szpital dystryktu zostanie rozwiązany i zintegrowany ze szpitalami pod względem wyposażenia i personelu. Budynki zostaną udostępnione Wehrmachtowi na potrzeby szpitali wojskowych. Do czasu obsadzenia stanowisk przez lekarzy niemieckich upoważniam dra Sopp, kierownika państwowych zakładów leczniczych, wraz z drem Wladar, starszym lekarzem przy Szefie SS i Policji w Generalnym Gubernatorstwie, do podjęcia wszelkich zarządzeń i środków niezbędnych do zapewnienia przeprowadzenia reorganizacji polskich szpitali uniwersyteckich zgodnie z ustalonymi terminami. Jednocześnie dr Sopp przejmuje zarządzanie państwowych zakładów leczniczych jako dyrektor medyczny ze wszystkimi niezbędnymi uprawnieniami do czasu wyznaczenia następcy.
W artykule – Eksterminacja szpitala w Kobierzynie a polityka Wydziału Zdrowia Generalnego Gubernatorstwa opisałem działalność Josta Walbaum prezydenta Wydziału Zdrowia w rządzie GG, w którym twierdził on, że nie chciał stosować tak radykalnie ludobójczej polityki jaką zalecało mu SS. Konflikt ten stał się jednym z powodów usunięcia go z Generalnego Gubernatorstwa przez Krügera. Wykorzystał on do zmian doniesienia tajnego współpracownika służby bezpieczeństwa SS skierowane bezpośrednio do Berlina, w których krytykował on opiekę nad niemieckimi kobietami w ciąży i niemowlętami w Krakowie.
Od 20 stycznia 1943 roku, Heinrich Teitge (1900-1970) był ostatnim kierownikiem Wydziału Zdrowia rządu Generalnego Gubernatorstwa, a od sierpnia 1943 roku pełnił funkcję jego prezydenta. Ponadto kierował Niemieckim Czerwonym Krzyżem (DRK) w GG. Od 1944 r. Teitge pełnił również funkcję głównego lekarza Wyższego Dowódcy SS i Policji Wilhelma Koppe. Z tych funkcji jasno wynika, że był on człowiekiem mianowanym i nadzorowanym przez SS Himmlera.
Frank mianuje Teitge na ministra zdrowia w swoim rządzie
Więcej na ten temat na stronie – ** Ochrona Zdrowia
Niemiecki Kraków 1939-1945 