Rozpoczął się rok 1940, a Niemieckie oswajanie Generalnego Gubernatorstwa nabierało rozpędu. Już w cztery miesiące po zawojowaniu Polski niemieccy kolonizatorzy postanowili przygotować warunki dla uprawiania sportu przez niemieckich urzędników na terenie podbitego kraju. Impuls wyszedł z samego centrum, a więc z urzędu Generalnego Gubernatora (nie nazywano go jeszcze wtedy rządem). 29 stycznia1940 dr Eberhard Franke z wydziału administracji wewnętrznej w urzędzie GG wysłał pismo „do panów szefów dystryktów z kopiami do starostów” dotyczące „zabezpieczenia obiektów i urządzeń sportowych znajdujących się w GG”. A brzmiało ono tak:
„Starostowie powiatowi i miejscy niniejszym są zobowiązani, niezwłocznie zabezpieczyć wszystkie obiekty i urządzenia sportowe znajdujące się w waszym obszarze. Należy zadbać o celową i właściwą opiekę nad zabezpieczonymi przedmiotami wartościowymi. Niebawem zostaną wystosowane dalsze polecenia dotyczące obiektów i urządzeń objętych niniejszym zarządzaniem.” Arch. Nar. w Krakowie SMKr230
Najpewniej już wtedy aktywny był Niffka pełnomocnik Generalnego Gubernatora do spraw sportu. Więcej piszę o nim w artykule – Naprawa stadionu Cracovia po zniszczeniach wojennych z września 1939
Starosta miejski Krakowa Schmid podjął natychmiast dalsze działania i rozesłał 19 lutego 1940 „do wszystkich klubów sportowych, szkół i gimnazjów w Krakowie, które zostały wciągnięte na załączoną listę” pismo odnoszące się do „Zabezpieczenia obiektów i urządzeń sportowych znajdujących się w Generalnym Gubernatorstwie” o następującej treści:
„Na polecenie wydziału wewnętrznego w urzędzie Generalnego Gubernatora dla zajętych polskich terenów z 29.01.1940 – J.1411/40 Dr.Fr./Dan. – rekwiruję niniejszym obiekty i urządzenia sportowe znajdujące się w waszym posiadaniu. Należy powstrzymać się od jakiegokolwiek wyzbywania zarekwirowanych obiektów i urządzeń sportowych i jesteście odpowiedzialni wobec mnie za celowe i właściwe obchodzenie się z zabezpieczonymi przedmiotami wartościowymi. Możecie używać dalej zajęte obiekty i urządzenia, dopóki nie otrzymacie innych poleceń. Należy mi niezwłocznie przedłożyć spis zarekwirowanych obiektów i urządzeń sportowych.” SMKr230
Schmid był już drugim niemieckim starostą w Krakowie, a więcej na jego temat pisze w artykule – Naprawa stadionu Cracovia po zniszczeniach wojennych z września 1939
Oto jakie instytucje ujęto w Załączniku – Wykaz urządzeń sportowych na terenie miasta Krakowa:
Jako sportową instytucję z poziomu państwowego włączono Państwowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. Utworzony 1927 z inicjatywy Józefa Piłsudskiego. W II Rzeczypospolitej urząd koordynował działalność urzędów i organizacji społecznych w zakresie podnoszenia poziomu kultury fizycznej oraz przysposobienia wojskowego. Współpracował z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych i Ministerstwem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Z wymienionych w piśmie do starosty Schmid obiektów znana jest mi osobiście jedynie pływalnia w Łobzowie, która nosiła nazwę basenu pływackiego „Wawelu” w czasach, gdy w nim pływałem.
1.Okręgowy Urząd W.F.i P.W. ul. Zwierzyniecka 26 – hala sportowa, sala gimnastyczna, pływalnia w Łobzowie
Następnym na liście jest nie istniejący kompleks sportowy blisko Cichego Kącika, obecnie zabudowywany blokami mieszkalnymi. Opisany został w artykule – Byłe polskie obiekty sportowe wspierają tężyznę fizyczną Niemców . Nie wiem dlaczego w tym spisie nie uwzględniono basenu pływackiego. Pływałem w nim, gdy nosił nazwę basenu Cracovii.
2.Miejski Stadion sportowy Al.3 Maja – stadion sportowy
Na liście ujęto reszcie cały szereg, bo 12 klubów sportowych wraz z ich obiektami sportowymi.
3-14. Prywatne kluby:
K.S.Cracovia Al.3 Maja – ślizgawka, boisko piłki nożnej, korty tenisowe, tor kolarski, bieżnia lekkoatletyczna, boiska do gier.
T.S.Wisła Al.3 Maja – boisko piłki nożnej, boiska do gier.
K.S.Garbarnia ul.Barska /Ludwinów/ – boisko piłki nożnej, korty tenisowe,
K.S. Podgórze, Podgórze – boiska do gier, boisko piłki nożnej, korty tennis., boiska do gier,
T.G. Sokół I. ul.Piłsudskiego 27 – ślizgawka, sala gimnastyczna, boiska do gier, przystań wioślarska
T.G. Sokół II. Podgórze ul.Sokolska – sala gimnastyczna, boiska do gier
Y.M.C.A., ul.Krowoderska 8 – pływalnia kryta, sale gimnast., kort tenisowy, przystań kajakowa
K.S. Olsza, ul.Grzegórzecka – ślizgawka, boisko piłki nożnej, korty tennis., boiska do gier
K.S. Korona, Podgórze – boisko piłki nożnej
K.S. Grzegórzecki, Grzegórzki – boisko piłki nożnej
K.S.Ż. Makkabi, ul.Koletek – ślizgawka, boisko piłki nożnej, bieżnia lekkoatlet., boiska do gier
A.Z.S. ul.Kościuszki 4/6 – przystań wioślarska.
Po instytucjach sportowych na listę zapisano wszystkie szkoły, w których istniały sale gimnastyczne. Nawet tam planowano zająć interesujący Niemców sprzęt i urządzenia sportowe
15-22. Spis gimnazjów z salami gimnastycznymi: I.Gimnazjum pl.Groble 19, II.Gimnazjum ul.Sienna 13. III.Gimnazjum ul.Sobieskiego 9, VIII.Gimnazjum ul.Pierackíego 12, X.Gimnazjum ul.Oleandry 6, Gimnazjum im.Hugona Kołłątaja, ul.Straszewskiego, Gimnazjum Żydowskie ul. Brzozowa 5, Inst. Ekonomiczno -Handl. ul.Kapucyńska 2
24- 36. Spis szkół powszechnych z salami gimnastycznymi: Szkoła nr.5 Wąska 3/5, Szkoła nr.7 Szlak 5/7, Szkoła nr.9 Bernardyńska 7, Szkoła nr.10 Wíślisko 1, Szkoła nr.12 pl.Wolnica 1, Szkoła nr.13 Pierackíego 13, Szkoła nr.15 Miodowa 36 a, Szkoła nr.17/17 Sarego 27, Szkoła nr.24 Sokolska 13, Szkoła nr.25/26 Zamojskiego 58/60, Szkoła nr.28/29 B.Limanowskíego 60/62, Szkoła nr.30 Konfededacka 2, Szkoła nr.31 Słoneczna 18, Szkoła nr.32 Król.Jadwigí 78
W materiałach w Archiwum Narodowym w Krakowie SMKr230 zachowało się wiele pism, w których dyrekcje lub administratorzy tych instytucji informowali starostę o tym jakie urządzenia i obiekty znajdują się na ich stanie.
Oto jakie odpowiedzi przyszły od krakowskich szkół. III Gimnazjum ul.Sobieskiego 9 przesłało listę sprzętów ze swej sali gimnastycznej. Natomiast Liceum Handlowe z ul.Kapucyńska 2 poinformowało, że ich budynek został zajęty przez wojsko jeszcze we wrześniu. Podobna odpowiedź nadeszła z Liceum i Gimnazjum św. Jacka oraz z Siedmioklasowej Publicznej Szkoły Powszechnej nr 30 im. K.Pułaskiego, ul.Konfederacka 12 a szkoła nie nie wymieniona z nazwy w piśmie donosiła że, została zajęta przez II Szwadron Schutzpolizei. I Państwowe Gimnazjum im. B.Nowodworskiego pl. Na Groblach poinformowała, że budynek został zajęty przez wojsko w sierpniu i wszystkie urządzenia przeniesiono do szkoły na Pierackiego 13 na polecenie władz szkolnych, dlatego brak tam sprzętów. Publiczna Szkoła Powszechna Stopnia III nr 31 im. Dr H.Jordana ul.Słoneczna 18 raportowała, że nie posiadają urządzeń sportowych.
W całości zacytuje odpowiedzi od klubów sportowych, ponieważ dają one szerszy komentarz na temat tego co zaszło w nich po zajęciu Krakowa przez Niemców.
Towarzystwo Sportowe „Wisła” Kraków ul.Garncarska 1. przesłała następujące pismo:
„W celu załatwienia Państwa pisma z 19.02.1940 składamy spis zarekwirowanych obiektów sportowych i urządzeń byłego Klubu Sportowego „Wisła” Kraków
- Wyposażenie obiektów sportowych:
- ogrodzony obiekt sportowy przy al. 3 Maja nr 21, 2. siedziska na trybunach dla 1200 osób, 3. garderoba, 4. trybuna miejsc stojących, 5. wyposażenie łazienki (boiler pod trybunami), 6. zegar Omega, 7. domki stróżów (2 pomieszczenia)
- Urządzenia sportowe
- 72 pary butów piłkarskich, 2. 42 sztuk czerwonych koszulek, 3. 21 sztuk niebieskich koszulek, 4. 2 czapki bramkarskie, 6. 11 szt. skórzanych powłok piłek (uszkodzone), 7. 1 piłka siatkowa, 8. 23 pary nagolenników, 9. 24 pary wsporników, 10. 12 par białych spodenek (5 zniszczonych), 11. 12 par granatowych spodenek, 13. 23 rękawiczki, 14. 2 plecione kosze, 15. 2 siatki do bramki
III. Wyposażenie pomieszczeń
- 1 biurko, 2. wieszaki na ubrania, 3. 1 stół, 4. 4 plecione krzesła, 5. 80 krzeseł na trybuny (wiele uszkodzonych), 6. 1 stół do ping ponga (uszkodzony), 7. 1 pulpit
- Urządzenia bokserskie
- 1 gong, 2. 7 szt. ciemnych koszul, 3. 1 czerwona koszulka, 4. 12 par trampek (znoszone), 5. 7 par rękawic bokserskich, 6. ring drewniany wraz z sznurami, 7, 1 ring trybunowy, 8. 2 szt. lnianych worków, 9. 1 wiadro metalowe, 10. apteczka (niekompletna)
Jednocześnie informujemy, że w październiku 1939 nasze boisko sportowe jak również większość urządzeń sportowych zostały wydane 3 Landesschutzenregiment, na którym stacjonujące w Krakowie niemieckie formacje wojskowe przeprowadzały oprócz ćwiczeń sportowych również mecze piłki nożnej. – za zarząd byłego Klubu Sportowego Wisła Dr Tadeusz Orzelski.”
W kilka tygodni później w drugim piśmie dr Orzelski przestraszony konsekwencjami osobistej odpowiedzialności uzupełnił pismo następującym zdaniem:
(…) Ponieważ obecnie jestem odpowiedzialny za celowe obchodzenie się z zabezpieczonymi wartościowymi urządzeniami, muszę stwierdzić, że różne formacje wojskowe, które użytkowały w przeszłości na naszym boisku z urządzeń sportowych, często ich nie oddawały. To zmusza mnie do poproszenia, aby nie składać na mnie dalej odpowiedzialności za inwentarz i prosić o wydanie dotyczącego tego rozporządzenia.” SMKr230
Klub Sportowy Cracovia również zareagował terminowo na żądanie starosty i przesłał list:
„Pismo z 19.02.1940 otrzymaliśmy dopiero ostatnio i dlatego odpowiadamy dopiero dzisiaj. W załączeniu przesyłamy spis urządzeń sportowych i obiektów, przy czym zaznaczmy, że podczas działań wojennych większość urządzeń sportowych zaginęła – na przykład wszystkie urządzenia dla lekkiej atletyki na stadionie miejskim. Obiekt sportowy jest wydzierżawiony od Klasztoru Norbertanek i otoczony,- stadion do piłki nożnej z 3 trybunami (obecnie częściowo zburzone przez bombę lotniczą) z około 1 800 miejscami siedzącymi i 9 000 miejscami stojącymi, wyścigowy tor kolarski (obecnie częściowo zburzony przez bombę lotniczą), 6 kortów tenisowych, stróżówka z przebieralnią i łaźnią. Teren sportowy jest ogrodzony, jednakże nawet przy najlepszych chęciach nie możemy zapobiec temu, że od czasu do czasu liczni żebracy i złodzieje włamią się przez płot. Dlatego rozebrano szopę tenisową a drewno zabezpieczono. Na początku kwietnia chcemy zwrócić się o przestawienie ogrodzenia aby zmniejszyć obszar stadionu.
Przy okazji chcemy napomknąć, że Klub Sportowy „Cracovia” istnieje od 33 lat i były prezydent Krakowa był protektorem Cracovii. – Za klub sportowy podpis nieczytelny
1 Załącznik – Spis inwentarza z 15 marca 1940
12 szt. białych Jersey z z szerokimi czerwonymi pasami, 4 szt. czerwonych kurtek wełnianych, 19 szt. białych koszulek z wąskimi czerwonymi pasami, 9 białych koszulek z szerokimi czerwonymi pasami, 7 par spodni flanelowych, 4 pary watowanych spodni bramkarza, 8 par pantofli kąpielowych, 2 szt. siatek tenisowych, 88 szt. nagolenników, 14 skórzanych powłok piłek, 29 fotelików na trybuny, 57 par starych butów piłkarskich, 1 szt piłki lekarskiej, 1 szt walca, 1 zegar Omega dla boiska, 1 komplet wyposażenia dla 9 zawodników drużyny hokeja na lodzie.” SMKr230
Jeśli chodzi o zniszczenia stadionu Cracovii i sposób ich późniejszej naprawy, to można więcej na ten temat przeczytać w moim artykule – Naprawa stadionu Cracovia po zniszczeniach wojennych z września 1939 .
Odpowiedział również Klub Sportowy Garbarnia w Krakowie ul.Barska 73 (boisko), ul.Swoboda 4 (sekretariat) i przekazał spis urządzeń w swym posiadaniu. Niestety spis ten się nie zachował.
Szczególnie wymowna jest korespondencja w sprawie Żydowskiego Klubu Sportowego „Makkabi” w Krakowie. W przeciwieństwie do polskich klubów, które ktoś wciąż reprezentował i miał choćby odrobinę pieczy nad ich majątkiem, w tym przypadku za klub odpisywała Gmina Żydowska w Krakowie. (ul Skawińska 2/ Krakowska 41). Cała korespondencja musiała przechodzić przez Dowódcę Policji Bezpieczeństwa i SD w dystrykcie Kraków, Pomorska 2. co zostało uwidocznione pieczęciami i odręcznymi dopiskami. 26.02.1940 Gmina Żydowska w Krakowie odpowiedziała do starosty miejskiego Krakowa w sposób następujący:
„W sprawie Żydowskiego Klubu Sportowego „Makkabi” w Krakowie. Na temat powyższej sprawy informujemy, że w czasie przeprowadzonej likwidacji stowarzyszeń żydowskich w miesiącu wrześniu zeszłego roku również wymienione tutaj stowarzyszenie „Makkabi” zostało powstrzymane od działalności, a jego inwentarz został zabezpieczony.
W okresie, który potem nastąpił różne instytucje i jednostki zdjęły pieczęcie z magazynów ze sprzętem i zabrały urządzenia. Jeśli chodzi o jeszcze posiadane urządzenia sportowe to wypełnimy wskazówki starosty miejskiego i dostarczymy listy inwentarza po przeprowadzonej inwentaryzacji.” podpis nieczytelny SMKr230
Uzupełniające pismo w tej sprawie w imieniu Gminy Żydowskiej wysłał sam Marek Biberstein. Był on przewodniczącym Gminy Żydowskiej w Krakowie, został zamordowany zastrzykiem fenolu 14 maja 1944 w obozie w Płaszowie.
W związku z powyższym pismem informujemy w uzupełnieniu, że Żydowski Związek Sportowy „Makkabi”, jak wszystkie inne żydowskie związki zostały wstrzymane przez policję bezpieczeństwa, a lokal i boisko zostało zabezpieczone przez opieczętowanie, co powoduje że dostęp do tych pomieszczeń jest niemożliwy. W związku z tym inwentaryzacja jest niemożliwa dla nas do przeprowadzenia.” SMKr230 – Nieczytelny krótki odręczny dopisek wraz z nieczytelnym podpisem Der Kommandeur der Sicherheitspolizei und des SD im Distrikt Krakau.
Wymieniony w powyższej korespondencji majątek klubów sportowych został przejęty przede wszystkim przez Deutsche Turn und Sportgemeinschaft Krakau, a także przez władze wojskowe. Więcej a temat Niemieckiego Towarzystwa Gimnastycznego i Sportowego można znaleźć w artykule – Założenie i działalność Niemieckiego Towarzystwa Gimnastycznego i Sportowego w Krakowie
Cały temat rekwizycji i przywłaszczenia został zakończony jesienią tego roku, o czym świadczy – Notatka do akt datowana – Kraków 23 wrzesień 1940 a podpisana przez nieznanego z nazwiska radcę z rządu GG
„Dotyczy związków sportowych – Sprawy byłych polskich związków sportowych będą teraz reprezentowane przez pełnomocników sportowych w rządzie i w dystryktach, oni również objęli nadzór nad sprzętami sportowymi. Ponadto dlatego nie wymaga się dalszych działań w zaszłych już sprawach.” SMKr230
Wykorzystałem materiały z Archiwum Narodowego w Krakowie SMKr230 we własnym tłumaczeniu z jęz. niemieckiego oraz zdjęcia z Narodowego Archiwum Cyfrowego.
Więcej na temat sportu na stronie – ** Sport i rekreacja
Niemiecki Kraków 1939-1945 