W zajętym przez Niemców Krakowie założono Niemieckie Towarzystwo Gimnastyczne i Sportowe (die Deutsche Turn und Sportgemeinschaft Krakau). Nie ma publikacji na temat jego działalności, można jednakże znaleźć niektóre dokumenty pokazujące wiele szczegółów. Po akcji inwentaryzacyjnej i zarekwirowaniu obiektów sportowych na początku 1940 roku (można o tym przeczytać w artykule – Zagarnięcie majątku krakowskich klubów sportowych ) przyszedł czas na założenie Towarzystwa, które wziął pod swą kuratelę urząd Generalnego Gubernatora. W maju 1940 roku Fritz Müller – szef Towarzystwa (Gemeinschaftsführer) wysłał pismo „Do Panów kierowników wydziałów w urzędzie Generalnego Gubernatora i w urzędzie szefa dystryktu Kraków”, a więc całej administracji cywilnej rezydującej w stolicy GG wzywając ich do wstąpienia do Towarzystwa. Oto jego treść:
„W środę 22 maja 1940 roku o godzinie 20 odbędzie się w sali bankietowej Akademii Górniczej zebranie założycielskie Niemieckiego Towarzystwa Gimnastycznego i Sportowego w Krakowie. Prosimy panów o zawiadomienie niniejszym wszystkich pracowników należących do panów wydziałów. Poprosiliśmy pana Gubernatora Generalnego i pana Gubernatora [dystryktu Kraków] o obecność na tym zebraniu, ponieważ wykazują oni wielkie zainteresowanie Towarzystwem i kulturą fizyczną i życzą sobie sportowej aktywności swoich urzędników i zatrudnionych.
W naszym Towarzystwie każdy może uczestniczyć. Nikt nie jest za stary, każdy znajdzie odpowiednie dla swoich możliwości zajęcia sportowe. Wszystkie bliższe szczegóły na temat naszego Towarzystwa usłyszycie państwo podczas zebrania założycielskiego, na które serdecznie zapraszamy pana i pana pracowników. Wzywamy wszystkich, którzy są zainteresowani niemiecką kulturą fizyczną, sportem i gimnastyką, aby na pewno przybyli punktualne i skłonili do przybycia swoich kolegów i koleżanki. Heil Hitler” Archiwum Narodowe w Krakowie SMKr230
Nie mam niestety informacji jak przebiegało to zebranie i ilu członków zapisało się do Towarzystwa. Mam nadzieję, że gdzieś w archiwach znajdę wkrótce jego statut. O tym, że sprawnie powołano te organizację świadczy poniższy plakat pochodzący z końca roku 1940, a zachęcający do uczestniczenia w zajęciach sportowych.
„Sport jest obowiązkiem narodu!
Niemieckie Towarzystwo Gimnastyczne i Sportowe Kraków daje wszystkim Niemcom z Rzeszy i Niemcom etnicznym możliwość uprawiania wszystkich dziedzin sportu
Zimą 1940/41 umożliwiamy w szczególności następujące zajęcia sportowe:
- Ćwiczenia i Gimnastyka: dla kobiet: w poniedziałek i piątek godz. 19-20, dla mężczyzn: w poniedziałek i piątek godz. 20-21:30. Trening specjalny dla mężczyzn (piłka nożna i ręczna itp. w środę godz18:30-21:30, Gra na hali dla mężczyzn i kobiet w sobotę godz.17-19, następnie pływanie.
- Pływanie na krytym basenie przy ul.Krowoderskiej 8, Pływanie sportowe: czwartek i piątek godz 18-21, a pływanie na krytym basenie codziennie. Członkowie DTSG za okazaniem karty członkowskiej płacą za zniżkowy bilet wstępu 40 gr.
- Szermierka: środa godz.16:30-18:30; sobota godz. 20-21:30. Ćwiczenia, gimnastyka, pływanie i szermierka w sali YMCA przy ul.Krowoderskiej 8
- Strzelanie: strzelanie małokalibrowe i z pistoletu. – Do połowy listopada na strzelnicy Stadionu Niemieckiego w każde popołudnie w środę i sobotę. W zimie w ogrzewanej hali (prawdopodobnie w sali gimnastycznej Sokoła) – obok podstawowej nauki strzelania będzie wspomagany dalszy rozwój umiejętności dla zawodów. Można się starać o odznaki Niemieckiego Związku Strzeleckiego.
- Narciarstwo: trening halowy środa 18:30-21:30 – Domki narciarskie będą do dyspozycji. Członkom DTSG ułatwi się uzyskanie odzieży sportowej; bliższej informacji udziela Sekretariat. Zgłoszenia w sekretariacie – Kraków Rynek Główny 34, 1 piętro – codziennie w godzinach 14-19 oprócz soboty.
Rozpoczęcie działalności sportowej w poniedziałek, 11 listopada 1940.” Archiwum Narodowe w Krakowie SMKr230
Towarzystwo działało i rozwijało się również w następnych latach. Wydawało ono Biuletyn Informacyjny Niemieckiego Towarzystwa Gimnastycznego i Sportowego w Krakowie (Mitteilungsblatt der Deutschen Turn- und Sportgemeinschaft Krakau) – prawdopodobnie był to kwartalnik. Z zachowanego zeszyt 2. z rocznika 2 z 15 kwietnia 1942 dowiadujemy się kilku szczegółów dotyczących działalności w roku 1942.
Biuro Towarzystwa znajdowało się na Rynku Głównym (Adolf-Hitler-Platz 34) w Pałacu Spiskim i miało następujące godziny urzędowania 8:30 – 11:30 i 13:30 – 18:00 codziennie oprócz sobót.
Pałac Spiski – Po przeniesieniu biur starostwa, w 1902 r. górne piętra gmachu zajęło gimnazjum żeńskie, które działało tam do 1939 r., kiedy to zostało usunięte przez niemieckie władze okupacyjne. W 1945 r. cały pałac przejęły na swoją siedzibę związki zawodowe. Wielokrotne przebudowy i częste zmiany właścicieli doprowadziły do tego, że Pałac Spiski utracił wiele ze swojego dawnego reprezentacyjnego wyglądu.
W owym czasie prezesem / szefem był Dr.Wenischnigger, a dyrektorem wykonawczym dyrektor V.Martis.
Na pierwszą połowę 1942 ogłoszono plan zajęć na obu salach gimnastycznych: W hali YMCA przy ul.Krowoderskiej odbywały się: gimnastyka, ćwiczenia dla dzieci, ćwiczenia na przyrządach, pływanie, kajakarstwo, boks. Zaś w hali sportowej przy ul.Piłsudskiego 27 (Hala Sokoła) (Deutsche Sportstätte; Universitätsstr. 27) odbywały się: szermierka, tenis stołowy. (dla każdej z dyscyplin określono dni i godziny zajęć osobno dla kobiet i mężczyzn)
W dziale Aktualności ogłoszono, że „w hali sportowej YMCA w marcu 1942 roku doliczono się 691 ćwiczących członków Niemieckiego Towarzystwa Gimnastycznego i Sportowego w Krakowie.” Nastąpiły również zmiany kadrowe, a mianowicie „Kolega Valentin Pitz dotychczasowy szef sekcji kajakarstwa DTSG Krakau został powołany na kierownika sportowego Generalnego Gubernatorstwa do spraw szkolenia dla całego GG. Gratulujemy koledze Pitz tej nominacji.” W dalszej części nastąpiły doniesienia z poszczególnych sekcji sportowych:
„Kajakarstwo: kolega Henkel Alfred zostanie od 15 marca powołany na szef sekcji kajakarstwa. W poniedziałek 20 kwietnia o 20 w stanicy wodnej kajaków odbędzie się przydział kajaków na cały rok 1942.
Tenis: Od 1 maja będą do dyspozycji dla sekcji tenisowej domek klubowy na strzelnicy jak i korty na Niemieckim Stadionie (Deutsche Kampfbahn). Wszyscy koledzy winni już teraz zawiadomić o swym zapisie szefa sekcji dra Schucht. Jedynie ci nowi koledzy, którzy wnieśli opłatę specjalną mogą liczyć na konieczny sprzęt sportowy.
Piłka ręczna i gry na murawie: Szef sekcji gier na murawie w DTSG Krakau Dr. Heinrich przyjmuje zapisy od mężczyzn i kobiet zainteresowanych grą w piłkę ręczną i faustball (fistball)
Lekka atletyka: Treningi lekkiej atletyki rozpoczynają się na Niemieckim Stadionie w środę 6 maja”.
Na tą sielankę sportową rzuca złowieszczy cień, tocząca się z całą zaciekłością wojna. Świadczy o tym dział – Poczta polowa (wojenna) z takimi oto doniesieniami: „Otrzymaliśmy listowne pozdrowienia od kolegów Wille, Weinkötz i Stanko. Koledzy z sekcji pływackiej pamiętali o koledze Ölsner, który leży w szpitalu polowym ciężko ranny.”
W żadnym z powyższych dokumentów nie wspominano o sekcji piłki sportowej choć drużyna DTSG Krakau I grała w lidze dystryktowej na co wskazuje artykuł – Niemiecka piłka nożna w dystrykcie Kraków
Na koniec parę słów prezesach / szefach Towarzystwa. Znamy pierwszego z nich Fritz Müller, który w maju 1940 roku wzywał na zebranie założycielskie. Jego następcą był Pełnomocnik ds. Izby Przemysłowo-Handlowej – dr Wenischnigger figurujący na tym stanowisku w kwietniu 1942 roku. Nie był on z pewnością bezpośrednim następcą ponieważ jak wynika ze zdjęć zgromadzonych w NAC zmiany przynajmniej w 1942 następowały często. Już w czerwcu 1942 powołano Eduarda Hirsch kierującego Dyrekcją Policji w Krakowie, którego zaś w grudniu zamieniono na kierownika wydziału finanse w dystrykcie Kraków – Hassa. Czym wywołane były tak częste zmiany nie wiem, może jednak wynikało to z sytuacji wojennej i powołań do Wehrmachtu. Z powyższych trzech zdjęć wynika, że drugi gubernator dystryktu Kraków Richard Wendler był bardzo zaangażowany w działania Towarzystwa. Jego życiorys można znaleźć w – Biogramy
Gubernator dr Wendler honorowy przewodniczący DTSG. Szef towarzystwa dr Wenischnigger dziękuje gubernatorowi za jego udział w niemieckim życiu sportowym i gimnastycznym.
Krakauer Zeitung w poniższym artykule wyjaśnia przyczyny wielkiego zainteresowania Wendlera sportem.
Gubernator dr Wendler docenia prace rozwojowe DTSG w Krakowie
Honorowe przewodnictwo w największym stowarzyszeniu sportowym w GG – ćwiczenia fizyczne niezbędne dla misji na wschodzie
Kraków, 5 marca 1942 r.
Prezes towarzystwa Dr. Wenischnigger dziękuje gubernatorowi drowi Wendler (po prawej) za jego udział w niemieckim ruchu gimnastycznym i sportowym. Zdjęcie: Theuergarten
W środę podczas uroczystego przyjęcia kierownictwa DTSG Kraków, gubernator dr Wendler objął honorowe przewodnictwo największego niemieckiego towarzystwa sportowego w Generalnym Gubernatorstwie. Jak podkreślił w swoim wystąpieniu dr Wendler, objęcie honorowego przewodnictwa jest dla niego, nie tylko aktem o symbolicznym znaczeniu, ale także początkiem aktywnego wspierania i promocji Niemieckiego Towarzystwa Gimnastycznego i Sportowego, a poza tym całego niemieckiego ruchu sportowego w dystrykcie Kraków. Nowy gubernator dystryktu Kraków, SS-Brigadeführer i Generalmajor Policji, dr Wendler, już jako starosta miejski Częstochowy zasłużył się szczególnym, aktywnym udziałem w pracach nad organizacją sportu. Doskonały stan obiektów sportowych w Częstochowie, w tym znanej szkoły sportowej, oraz istnienie regularnych treningów w DTSG Częstochowa to efekt jego inicjatywy. On sam dał przykład niemieckim sportowcom poprzez regularne, aktywne uczestnictwo w ćwiczeniach. Było to zatem zgodne z postawą sportową gubernatora, który na początku swojej kadencji w Krakowie skierował swoje zainteresowanie na trening sportowy Niemców. Po tym jak prezes towarzystwa dr Wenischnigger przedstawił gubernatora indywidualnie szefom 18 oddziałów DTSG, który po połączeniu z BSG Schwarz-Weiß jest jedynym cywilnym związkiem sportowym w Krakowie liczącym około 2000 członków, gubernator dr Wendler skorzystał z okazji, aby poinformować się o różnych obszarach odpowiedzialności, pracy działów specjalistycznych i planach na najbliższą przyszłość. W tym kontekście, zasłużony dyrektor zarządzający DTSG, Martes, został uhonorowany szczególnym wyróżnieniem. Omówiono również poważne problemy sportowe stolicy Generalnego Gubernatorstwa. Po zapoznaniu się z obszerną działalnością Niemieckiego Związku Gimnastyczno-Sportowego, dr Wenischnigger poprosił gubernatora o objęcie honorowego przewodnictwa. Dr Wendler szczęśliwie się zgodził i obiecał wesprzeć niemieckich sportowców wszelkimi dostępnymi środkami. Zapoznał się z potrzebami i troskami aktywnego sportowca podczas jego wieloletniej działalności w zarządzie klubu Stuttgarter Kickers, a później, w uznaniu podstawowej potrzeby treningu sportowego narodu niemieckiego, wprowadził pierwszy obowiązkowy sport jako burmistrz niemieckiego miasta. Wychowanie fizyczne powinno jednak znaleźć się w centrum niemieckiego życia, zwłaszcza tutaj, w Generalnym Gubernatorstwie, jako skuteczne przygotowanie do działalności na Wschodzie.
Co ciekawe Krakauer Zeitung zamieszcza to samo zdjęcie, ale bez obcięcia rękawa Wendlera na którym widnieje znaczek SD Sicherheitsdienst (służba bezpieczeństwa SS odpowiedzialna za sprawy rasowe i wywiad)
Richard Wendler (z prawej) powołuje [Eduarda] Hirsch (z lewej) na stanowisko szefa DTSG Krakau. 1942-06
Zmiana w kierownictwie DTSG Kraków
Krakau, 6. Dezember 1942
Powszechnie wiadomo, że pół roku temu, na prośbę gubernatora dra Wendler, Amtmann Hirsch objął kierownictwo DTSG Kraków tylko pod warunkiem, że jako stary, zagorzały alpinista będzie mógł poświęcić się przede wszystkim tej działalności, jeśli w GG powstanie odpowiednia organizacja. Tak też się stało. W obecności przywódcy sportu w GG, Oppitz, jego zastępcy dr Niffka, a także okręgowego pełnomocnika ds. sportu Martis i wszystkich kierowników wydziałów DTSG Kraków, gubernator zwolnił Amtmanna Hirsch z jego dotychczasowego stanowiska na jego prośbę, nie omieszkując podziękować mu serdecznie za sześć miesięcy odpowiedzialnej pracy na czele największej niemieckiego związku sportowego w Krakowie.
Zwracając się do swojego następcy, starszego radcy rządowego Haß, gubernator podkreślił, że zarządzanie tą związkiem sportowym musi nadal koncentrować się na przyciąganiu tylko tych członków, którzy są gotowi do działania i entuzjastycznie nastawieni do sportu, oraz że należy dołożyć starań, aby zawsze byli zaangażowani. Wszyscy inni, którym brakuje niezbędnej stałej aktywności, są mniej ważni i nie byliby w stanie przyczynić się do sukcesu DTSG. Najważniejszym zadaniem nowego kierownika związku jest rozwijanie właściwego wyczucia i ponowne zachęcanie Niemców do uprawiania sportu po ciężkim dniu pracy. Sport ma też do odegrania ważną rolę w kierowaniu ludźmi w GG. Gubernator połączył swoją obietnicę zapewnienia nowemu kierownikowi związku wszelkiego możliwego wsparcia z prośbą do kierowników wydziałów, aby pozostali lojalni wobec nowego kierownika, tak jak byli lojalni wobec starego, i wspierali go we wzorowy sportowy sposób, ponieważ urząd, który objął, nie jest łatwy.
Na zakończenie przywódca sportu Oppitz skorzystał z okazji spotkania, aby podziękować gubernatorowi drowi Wendler za wsparcie, jakie w widoczny sposób okazał krakowskiemu życiu sportowemu w imieniu wszystkich zaangażowanych. Tylko zainteresowanie gubernatora sportem usunęło wiele nierówności, które wcześniej stały na drodze rozwoju wielu imprez i dyscyplin sportowych.
Richard Wendler (z lewej) odwołuje Hirscha (w głębi) ze stanowiska szefa DTSG Krakau i powołuje na to stanowisko Hassa (z prawej). 1942-12
Wykorzystałem materiały z Archiwum Narodowego w Krakowie SMKr230 we własnym tłumaczeniu z jęz. niemieckiego oraz zdjęcia z Narodowego Archiwum Cyfrowego.
Więcej informacji o sporcie na stronie – ** Sport i rekreacja
Niemiecki Kraków 1939-1945 